به گزارش”روراستی” با پدیده خشکسالی در کشور روبه‌رو هستیم وضعیتی که قابل چشم پوشی نیست و به انحاء مختلف با زندگی مردم درگیر است و این پدیده در استان کرمان وضعیت حادتری دارد به گونه‌ای که طبق نظر کارشناسان نسبت به مدت مشابه سال گذشته میزان نزولات آسمانی در این استان ۷۰ درصد کاهش یافته است.
زمانی اهمیت این پدیده مشخص می‌شود که شهرستان رفسنجان به‌عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی کشور نیز درگیر شده است و کشاورزان نمی‌توانند محصول صادراتی پسته را از باغات خود برداشت کنند.
احمد انارکی‌محمدی، نماینده مردم رفسنجان و انار در مجلس و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با طرح این موضوع پاسخگوی سؤالات خبرنگار فارس شد.
به‌عنوان اولین سؤال همانطور که مستحضرید شهرستان رفسنجان به‌لحاظ منابع طبیعی و سطح آب‌های زیرزمینی در وضعیت حادی است شاهد نشست زمین در این شهرستان هستیم و کارشناسان مطرح می‌کنند تا چند سال آینده اثری از باغات رفسنجان باقی نخواهد ماند و برای راه‌حل برخی مطرح می‌کنند سطح زیر کشت باغات رفسنجان باید کاهش پیدا کند، نظر شما چیست؟
آب نه‌تنها در رفسنجان بلکه در کل کشور رو به کاهش و دلیل آن عدم مدیریت صحیح منابع آب در کشور است به منابع آب‌های زیرزمینی و سطحی صدمات زیادی وارد کردیم و باغات زیادی در رفسنجان خارج از حد استاندارد ایجاد شده و نزدیک به ۸۰ تا ۹۰ هزار هکتار باغ پسته در رفسنجان سطح زیر کشت است.
این موارد یک بعد قضیه است اینکه باید توجه کنیم با خشکسالی‌های پی‌درپی که پیش آمده باید مدیریت این منابع آب در کشور وجود داشته باشد و با آینده‌نگری و در نظر گرفتن اینکه کشور ما در مدار ۳۰ درجه قرار دارد و اینکه کشورهایی که در این مدار قرار دارند وسعت خشکسالی‌های آنها روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
اکنون با رو به رو شدن با این وضعیت اقلیم، آب‌وهوا به این سمت می‌رود و ما جزو مناطق خشک دنیا قرار داریم و کشور در مناطق بحرانی به‌لحاظ منابع آبی قرار دارد.
نشست زمین در رفسنجان ناشی از خالی شدن حفره‌های زیرزمینی است
اکنون حفره‌های زیرزمینی نیز از آب خالی شده و به همین دلیل نشست در رفسنجان اتفاق می‌افتد و نشست‌هایی که در رفسنجان شاهدیم ناشی از خالی شدن حفره‌‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی است و بهترین کار مدیریت صحیح منابع آبی است که لااقل در اختیار داریم اینکه به‌موقع و درست استفاده کنیم و بیشترین برداشت واحد را در سطح داشته باشیم.
از کشت‌های جایگزین و بسته همزمان در کنار پسته استفاده کنیم کشت گلخانه‌ای داشته باشیم که هم مصرف آب کمتری دارند و هم راندمان بالایی دارند و این یکی از راه‌های راه مدیریت صحیح منابع آب است.
اما برای ایجاد طرح جدیدی در این زمینه باید رعایت کشاورز شود و کشاورز هم با فرهنگ‌سازی آموزش مدیریت صحیح منابع آب را ببیند و دولت وظیفه دارد با استفاده از گروه‌های کارشناسی از داخل و یا خارج استان برنامه بدهند چراکه همینطوری نمی‌شود، گفت سطح زیر کشت را در رفسنجان به ۳۰ درصد برسانیم در حالی که زندگی رفسنجانی‌‌ها با باغات خود عجین است.
همه باید پای کار بایستند من به‌عنوان یک کشاورز بر فرض مثال نیم هکتار از سطح زیر کشت خود را برای طرح جایگزین در نظر بگیرم زمانی که کشاورز ببیند این طرح پاسخ می‌دهد به تدریج به این سمت خواهد رفت، اما اینکه بدون هیچ‌گونه پیشنهادی به کشاورز بگوییم سطح زیر کشت را کاهش دهد، به نظر من درست نیست.
باغات پسته با راندمان پایین با کشت‌های جایگزین تغییر کابری دهند
اول باید پیشنهاد بدهیم بعد باغ‌هایی که سهم آبشان کم است و راندمان کمتری دارند با پیشنهاد‌های جدید آنها را کشت جایگزین کنیم به‌عنوان مثال پرورش آرتیما و تیلاپیلا که در آب شور راحت می‌توان پرورش داد یا اینکه به سمت کشت دانه‌های روغنی از جمله سالی‌کورینا برویم که هم می‌توان به دام داد و هم اینکه از آن به‌عنوان دانه روغنی استفاده کرد این‌‌ها در آب شور بهترین راندمان را دارند و ما هم از این تولیدات می‌توانیم برای طرح‌های جایگزینی کشاورزی استفاده کرد.
این موارد طرح‌هایی است که دولت می‌تواند کمک کند تا مردم به سمت استفاده بروند اما اینکه بگوییم پسته‌کاری را ر‌ها کنید بدون ارائه طرح جایگزین امکان‌پذیر نیست.
اگر فکری برای وضعیت بی‌آبی رفسنجان نشود و شاهد مهاجرت باشیم نمک‌زارهای دشت رفسنجان به سمت جنوب استان رفته و آنجا را نابود می‌کند.
فکر می‌کنید تا چه حد آبیاری سنتی در هدر رفت آب مؤثر است و اگر این آبیاری باغات مکانیزه شود تا چه میزان می‌توان صرفه‌جویی کرد؟
اخیراً با اداره منابع طبیعی رفسنجان جلسه‌ای در رابطه با اراضی بدون سند داشتیم به کشاورزان صاحب این نوع اراضی وام بانکی بلاعوض برای مکانیزه کردن سیستم آبیاری همچون آبیاری قطره‌ای نمی‌دادند، پیگیر هستیم بتوانیم سند منابع طبیعی این زمین‌‌ها را واگذار کنیم اگر بتوانیم زمین‌های که به این شکل در رفسنجان حدود ۴۰ هزار هکتار هستند را سامان‌دهی کنیم مدیریت آب شکل بهتری به خود می‌گیرد.
مبلغی در برنامه پنجم توسعه در این زمینه تصویب شده و اداره جهاد کشاورزی مبلغ خوبی برای روش‌های جدید آبیاری همچون آبیاری قطره‌ای و تحت فشار به کشاورزان پرداخت می‌کند.
در برخی کشور‌ها از روش باروری ابر‌ها برای جبران بخشی از کمبود منابع آبی استفاده می‌کنند در رفسنجان امکان استفاده از این روش وجود دارد؟
باروری ابر‌ها آنقدر تأثیری در جبران کمبود منابع آبی ندارد اگر همه شرایط باوری فراهم شده و همه عوامل دست به دست هم دهند تنها سه درصد می‌تواند بارندگی اضافه‌تر ایجاد کند به‌عنوان مثال اگر در رفسنجان ۱۰ میلی‌متر بارندگی سالانه باشد با باروی ابر‌ها این میزان به ۳/۱۰ می‌رسد که با توجه به هزینه‌های سنگین باروری درصد ناچیزی است، تأثیر آنچنانی ندارد، مقرون به‌صرفه نیست و آنقدر کارایی ندارد.
مباحثی همچون انتقال آب خلیج فارس به استان مطرح می‌شود سهم رفسنجان از این انتقال به چه میزان است؟
این طرح بزرگ در دست انجام و اقدام است و قرار شده صنایعی همچون گل‌گهر سیرجان، سرچشمه رفسنجان و چادرملوی یزد را در مسیر تغذیه کند اما حجم این آب به آن میزان نیست که بتوان برای کشاورزی استفاده کرد اما همزمان طرحی در دست انجام است که آب را از دریای عمان و سواحل مکران به جنوب استان منتقل کرد و از آنجا وارد استان شده بعد به شهر رفسنجان بیاید.
این روش‌‌ها برای تزریق داخل زمین خوب است یعنی آبی که از سمت خلیج فارس می‌آید آبخوانداری کرده به زمین فرو برود و به سفره‌های آب زیرزمینی اضافه شود در همین حد است اما اگر قرار باشد هزینه انتقال این آب بالا باشد مقرون به‌صرفه نیست که بخواهیم با این آب پسته کشت کنیم در حالی که باید محصولاتی بکاریم که از حداقل آب بیشترین بهره‌برداری را داشته باشیم.
مردم شهر رفسنجان در زمینه تأمین آب شاهد چه اقداماتی خواهند بود؟
مصرف آب آشامیدنی در رفسنجان چندین برابر حد مصرف کشور است ما برای طرح مطالعاتی ایجاد تصفیه‌خانه آب آشامیدنی برای مردم شهر رفسنجان دستوری از وزیر صنعت گرفته‌ایم و بسترهای این طرح مطالعاتی را ایجاد و آغاز به‌کار کردیم.
برای آب روستایی هم همزمان پیگیری کردیم در روستاهایی مانند اسماعیل‌آباد هم تا حدی مشکل آب آشامیدنی رفع شده است اما دغدغه اصلی ما تأمین آب کشاورزی رفسنجان است در حالی که ۹۵ درصد آب برای مصارف کشاورزی مصرف می‌شود ۲٫۵ درصد صنعت و ۲٫۵ درصد آب شرب و بهداشتی سهم مصرف آب را در کشور دارند.
در حال حاضر طرح انتقال آب خلیج فارس را پیگیری می‌کنیم و بنده به‌عنوان نماینده این پروژه در مجلس شورای اسلامی هستم.
امیدواریم اگر روال در شرایط عادی پیش برود تا دو سال دیگر ما آب خلیج فارس را به رفسنجان برسانیم و از این آب برای صنعت و آبخوانداری استفاده کنیم و همه نمایندگان استان تلاش می‌کنند آب را منتقل کنیم.
این طرح انتقال آب دائمی است و در دیگر جاهای کشور طرح‌های انتقال آب را داریم به‌عنوان نمونه برای دریاچه ارومیه از کشور ترکیه آب منتقل می‌کنند باید مردم بدانند در آینده نزدیک جنگ بر سر آب است و امیدواریم در آینده تکنولوژی جدید بیاید که کار انتقال آب را به کویر راحت‌تر کند.
طرح‌های زیادی در زمینه تأمین آب رفسنجان در دست اقدام اما هیچ‌کدام اجرایی نشده است که بخواهیم بگوییم و مردم دل ببندند اما با طرح انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان و نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی امیدواریم به بهبود شرایط کمک کند و اینکه شرایط آب‌و‌هوایی مساعد شود تا تغییر اقلیمی را در رفسنجان شاهد باشیم و از شدت گرما و خشکسالی بکاهد وگرنه ما اوضاع خوبی نداریم و جنوب استان از ما وضعیت بدتری دارند و اگر ما خشکسالی شدید داریم آنها خشکسالی شدیدتری دارند و همه استان به‌شکلی درگیر این موضوع هستند.
توصیه شما به‌عنوان نماینده به کشاورزان شهرستان چیست؟
در حال حاضر به ازای یک هکتار زمین پسته ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلو پسته برداشت می‌شود در حالی که باید مردم از آب و زمین به‌نحوی استفاده کنند که هم آب را هدر نداده باشند و هم زمینشان راندمان بیشتری داشته باشد چون برای هر لیتر آب چندین هزار تومان هزینه می‌شود به‌شکلی عمل شود که این آب کمتر به هدر رود.
ولی اگر مردم زمین‌هایی که محصول نمی‌دهد و خشک شده به سمت کشت‌های جایگزین و گلخانه‌ای بروند صرفه اقتصادی بالاتری خواهد داشت.
کشاورزان بیایند با هم همراه شوند و زمین‌های خود را تجمیع کنند هر چه زمین بزرگتر شود هزینه‌‌ها کاهش پیدا می‌کند یکی از اشکالات کار ما این زمین‌های خرد کشاورزی است.
باید مردم دست در دست هم دهند و با استفاده از روش‌های جدید آبیاری و زمین‌هایی با راندمان پایین را کشت‌های جایگزین تغییر کاربری دهند تا بتوانند چرخ زندگی خود را بچرخانند در حالی که آب شور چاه را کشیده به خورد زمین می‌دهیم و به این شکل زمین را از بین می‌بریم بهترین راه همدلی مردم از یک طرف و از طرف دیگر دولت پای کار آمده طرح و پیشنهاد بدهد و فرهنگ‌سازی کنند مردم هم همراهی می‌کنند و در کلاس‌های آموزشی شرکت می‌کنند به کشاورز طرح علمی بدهند و کشاورز هم باید بروند به استفاده از روش‌های علمی دیگر روش‌های سنتی جواب نمی‌دهد.
به‌عنوان مثال دیگر گله‌داری و گوسفندداری جواب نمی‌دهد با پرورش احشامی همچون بز سانن، یا گوسفند رومانوف و… و با اصلاح نژاد این دام‌ها چرخ اقتصادی زندگی خود را بچرخانند و کمک به اقتصاد کشور هم کرده باشند.
می‌توانیم در رفسنجان بسیاری کار‌ها با کمترین هزینه آبی ایجاد کنیم باید به سمت روش‌های جدید برویم.
انتظار شما از دولت با توجه به اینکه محصول پسته سهم عمده‌ای از صادرات غیرنفتی را به‌عهده دارد، چیست؟
به نظر من دولت‌‌ها وظیفه دارند شرایط مردم را پایدار نگه دارند زیرا اکثر امور مردم در دست دولت است، کارشناس دولت باید به یاری کشاورز آمده و در این زمینه با هم همکاری کنند ما برای آبخوانداری باید فکر اساسی کنیم و در این رابطه با جهاد کشاورزی و منابع طبیعی برای اجرایی کردن آب‌خوان داری صحبت‌هایی شده است.
همین بارندگی کمی هم که در رفسنجان می‌بارد آبرفت شده و تبخیر می‌شود و در برخی موارد خسارت هم می‌زند برای آن باید برنامه داشته و با طرح آبخوانداری باید آن را به سمت سفره‌های آب زیرزمینی هدایت کنیم.
در کشورهای دنیا همانند قاره سبز زمانی که بارندگی می‌آید یک قطره باران در سطح خیابان‌ها نمی‌بینید سیستم این آب‌ها را جمع می‌کند به سمت زمین هدایت کرده، آبخوانداری می‌کنند و داخل زمین می‌فرستند در حالی که در کشور ما اکثر آب بارندگی به هدر می‌رود.
دولت باید آبخوانداری را تقویت کند و به‌جای خسارت زدن باران آن را پشت سد‌ها جمع کرده و از آن با استفاده از آبخوانداری برای تزریق به داخل زمین استفاده کند.
این مجتمع پتروشیمی که قرار است احداث شود آب‌بری زیادی دارد، نظرتان راجع به احداث صنایع با آب‌بری بالا در رفسنجان چه است؟
این طرح مربوط به کرمان است که رفسنجان هم در آن سهم دارد درست است که صنایع پتروشیمی آب‌برهستند اما با توجه به اینکه این آب در سیستم می‌چرخد قرار است برای این پتروشیمی از آب فاضلاب کرمان استفاده کنند اما اگر از آب کویر برای زمین این مجتمع استفاده کنند، مجوز داده نمی‌شود نیاز آبی این نوع صنایع را می‌توان با انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان حل کرد.
اخیرا شاهد افتتاح کارخانه فروکروم در منطقه ویژه اقتصادی رفسنجان بودیم آیا بر این نوع صنایع کنترل و نظارتی وجود دارد که وابستگی به آب به حد زیادی نداشته باشند که خود معضل جدیدی برای شهر نشوند، آینده‌نگری در این زمینه وجود دارد؟
این صنایع میزان مصرف کم آب دارند و آببر نیستند در حالی که صنایع فولاد بسیار آببر هستند این نوع کارخانه‌ها نخست تأییدیه می‌گیرند وآب مصرفی خود را تأمین می‌کنند در حالی که در رفسنجان تخصیص جدید نداریم بر اساس تأمین آب قبلی از آن محل آب مصرفی این نوع صنایع تأمین می‌شود و امثال این نوع کارخانه‌ها بر میزان مصرف آب رفسنجان آنقدر تأثیر نمی‌گذارد.
اگر فاضلاب رفسنجان را بتوانیم جمع کنیم برای این صنایع می‌توان از آن استفاده کرد در حالی که ثانیه‌ای حداقل ۳۰۰ تا ۴۰۰ لیتر آب فاضلاب در رفسنجان داریم که اگر بتوانیم حداقل ۴۰ تا ۵۰ لیتر آن را استحصال کرد می‌توان برای صنعت از آن بهره برد.
طرح‌های اقتصادی که در رفسنجان اجرایی می‌شود باید حساب شده باشد ما هم پیگیری کردیم این صنایع آببر نباشد یا کم آببر باشد که خود مجموعه صنعتی جوابگوی تأمین آب مصرفی خود باشد.
فکر می‌کنید فرهنگ‌سازی در مصرف آب خانگی تا چه میزان می‌تواند مؤثر باشد؟
بسیاری از شهرهای دنیا که آب زیادی هم دارند لوله‌کشی آب آشامیدنی آنها از آب بهداشتی جدا است یکی از اشکال‌‌ها در کشور ما این است که آب آشامیدنی با آن همه هزینه کلرزنی و آماده شدن به‌راحتی هدر می‌رود در حالی که مصرف آب شهری در شبانه‌روز ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر و آب روستایی تا ۲۵۰ لیتر است مصرف آب آشامیدنی ما در حد چند لیتر است و در حدود ۱۸۰ لیتر را عملاً برای شست‌وشو استفاده می‌کنیم در حالی که به چه میزان برای آب هزینه می‌کنیم و در نهایت آن را در فاضلاب می‌ریزیم با وجود آنکه تهیه آب آشامیدنی هزینه‌بر است.
آب آشامیدنی بسیار هزینه‌بر است اکثر استفاده آن جنبه بهداشتی دارد در حالی که باید آب لوله‌کشی با مصرف شرب از نوع بهداشتی آن جدا شود و در این صورت در بلند مدت هزینه این جداسازی به سیستم برمی‌گردد، آب دوباره به چرخه تصفیه بازگشت دارد در وهله نخست باید خط آب آشامیدنی از بهداشتی جدا شود و در مرحله دوم مردم باید رعایت کنند در حالی که برای هر کار کوچک شیر آبی را باز نگه می‌داریم، باید فرهنگ‌سازی کنیم نعمت خدادادی را هدر ندهیم فشار شیرهای آب خانه را کم کرده و مردم کمک کنند.
فرهنگ کم مصرف کردن برای همه موارد خوب است با تأسف ما نسل پرمصرفی هستیم.
صحبت پایانی؟
باید از همه ابزارها همچون رسانه شنیداری، گفتاری و عملی برای فرهنگ‌سازی بهره ببریم تابلوهایی نصب کنیم تا مرتب در ذهن افراد جرقه بزند و تذکر دهد که با کمبود آب مواجه هستیم به‌تدریج صرفه‌جویی تبدیل به فرهنگ می‌شود در عین اینکه شیرهای استاندارد کم‌مصرف باید در خانه‌ها و اماکن استفاده شود این موارد تأثیر دارد.